Chia sẻ sau chuyến về làng nghề sơn mài

Viết và ảnh bởi Lê Thu Trang.

Chia sẻ ngày 22/5/2019.

(Tiêu đề do quản lý trang đặt.)

Chuyến đi về làng sơn mài, khảm trai và khắc gỗ cùng với nhóm nghệ sĩ sơn mài Hàn Quốc do Vicas và PAN tổ chức đã giúp mình hiểu hơn rất nhiều về quy trình làm các tác phẩm sơn mài, từ nguyên liệu (ngày nay các nghệ sĩ dùng sơn điều phổ biến hơn thay cho sơn ta vì khô nhanh, không cần ủ lâu...), chỉ riêng làm ra một tấm vọc để bắt đầu vẽ tranh cũng đã rất nhiều bước phủ sơn, đất, vải, rồi mài..., cho đến các công đoạn chế biến rất công phu, đặc biệt là các bức tranh khảm trai trên gỗ với từng chi tiết cực kì tỉ mỉ.

Mình cũng nhìn thấy tận mắt thực tế là các làng nghề tại Việt Nam đang bị mai một thế nào, không chỉ là sự suy giảm về số lượng làng nghề, số lượng người làm nghề mà quan trọng hơn là về chất lượng, sự tỉ mỉ (nhiều công đoạn bị giản lược để nhanh chóng hơn phục vụ cho sản xuất đại trà) và cái hồn (tính sáng tạo, sự say mê của người nghệ nhân khi thực hiện tác phẩm). Những người dân ở các làng nghề cũng giãi bày một thực tế là họ chủ yếu được truyền nghề qua gia đình và chỉ có khả năng về kĩ thuật, không được đào tạo qua trường lớp, vì vậy mình nghĩ sẽ yếu về cả tính sáng tạo lẫn khả năng thương mại hiệu quả. Câu chuyện về các làng nghề ở Việt Nam và làm thế nào để nâng cao giá trị của các tác phẩm sơn mài Việt Nam (cho dù là sản phẩm đại trà) có lẽ vẫn còn là một bài toán lớn mà mình cần có thêm nhiều quan sát.

Một điều thú vị nữa là chúng mình được đi thăm xưởng sản xuất của hoạ sĩ Trần Công Dũng - tác giả của một series các bức tranh sơn mài về cửa phố Hà Nội khá ấn tượng mà mình đã xem ở một triển lãm ở Đào Duy Từ hơn một năm về trước. Cho đến giờ mình mới biết anh Dũng sáng tác với các chủ đề, phong cách rất đa dạng, đặc biệt nổi tiếng với các bức tranh cổ động với góc nhìn thú vị, và một số tranh siêu thực khổ nhỏ nữa. Với mình anh Dũng là đại diện tiêu biểu cho thế hệ hoạ sĩ Việt Nam "cận hiện đại", một người có sự say mê, tâm huyết với nghề, nhưng phải chật vật làm khá nhiều dạng sản phẩm khác nhau để có thể sống với nghề (một số ít thời gian được sáng tạo thực sự). Một điều mới mẻ nữa với mình là bây giờ mình mới được tiếp cận với quan điểm của một số hoạ sĩ cho rằng họ không muốn đẩy giá các tác phẩm của mình lên quá cao, mà muốn nó ở mức nhiều người có thể "chạm tới", sở hữu được - như một góc nhìn khá phân biệt giữa tính nghệ thuật và khả năng thương mại của các tác phẩm ở Việt Nam. Ngoài nguyên nhân về thị hiếu khán giả thì sự e dè này có lẽ cũng là một phần nguyên do cho thị trường nghệ thuật còn ảm đạm và "vàng thau lẫn lộn" trong nước chăng...

Buổi field trip để lại rất nhiều câu hỏi còn bỏ ngỏ cho mình, nhưng đó là điều thú vị để mở ra những hướng tiếp cận khác của mình với nghệ thuật trong thời gian tới.