Có Một làng nghề Nhiếp Ảnh - Bài chia sẻ của Lê Thu Minh

“Ngày xưa, phải là dạng có tiền mới có thể thuê được nhiếp ảnh của làng Lai Xá đến chụp ảnh cho, mà chụp là chụp ảnh thờ, mà chụp ảnh thờ là giữ được trăm năm” _ ( một bác cựu nhiếp ảnh làng Lai Xá ngồi hàng đầu mà người viết quên hỏi tên, tạm gọi là bác “KHÔNG NHỚ TÊN 1” )

Sau một lần tình cờ bắt gặp tấm chân dung bà ngoại hồi trẻ chụp tại làng Lai, sự tò mò đã thôi thúc chị Hà Trang tìm kiếm, xây dựng một hình dung rõ ràng hơn về làng nghề có vị trí đặc biệt trong lịch sử nhiếp ảnh của đất nước đầu thế kỉ 20. Chuỗi ấn phẩm song ngữ về nhiếp ảnh mới MAKÉT lấy phiên âm từ “maquette” trong tiếng Pháp nghĩa là thiết kế mẫu, mang đến cho độc giả những phác thảo về bối cảnh nhiếp ảnh đang chuyển mình tại Việt Nam qua việc thử nghiệm với các hình thức thiết kế, in ấn và xuất bản. Makét 01: “ Có một làng nghề nhiếp ảnh” là cuộc đối thoại giữa chất liệu lịch sử và thiết kế phi truyền thống qua cách dàn trang mang tính tương tác cao, hứa hẹn mang đến trại nghiệm l{ thú cho độc giả.

Trong buổi thảo luận, dự án hy vọng có thể nới rộng cuộc thảo luận về vai trò vốn bị lãng quên của thể loại chân dung ảnh viện và ảnh gia đình- như một kho tàng dữ liệu về nhân học của quốc gia.

“ Nghệ Thuật của ánh sáng” . Bên phải là dòng chữ “ Nguyễn Văn Chành tiên sinh” Trong buổi ra mắt sách, cụ Nguyễn Văn Chành là người thanh niên khi ấy mới 15 tuổi, gốc Lai Xá, đã tự thân vay ngân hàng một khoản tiền lớn để mở tiện ảnh, đặt tên là Luminor Photo. Bác Chành cũng là cha đẻ của Bạch Diệp- nữ đạo diễn điện ảnh đầu tiên của Việt Nam và bác Vỹ - người đã kể thêm cho mình rất nhiều về ảnh phim. Ví như tấm biển hiệu ở trên, có dòng chữ “ Nghệ Thuật của ánh sáng” để ám chỉ nghề nhiếp ảnh. Ánh sáng ở đây, theo lời một bác ”KHÔNG NHỚ TÊN 1” là ánh sáng tự nhiên, ánh sáng ngoài trời chứ không phải là ánh sáng đèn .

Thông qua buổi thảo luận, trong thời gian tới, các bác ở bảo tàng nhiếp ảnh Lai Xá hy vọng, sẽ có nhiều du khách và người yêu nhiếp ảnh tới thăm quan, bởi “ các cụ (thế hệ trước) đã yếu lắm rồi nên tất cả đều mang tính chất cứu nguy để thế hệ tương lai hiểu về thế hệ đi trước...”( trích cuốn MAKÉT 1) Người xem có thể bắt gặp rất nhiều những nghệ nhân của làng tại bảo tàng và trong làng. Chẳng hạn như : “...Quan sát sự ra đời của nghề chấm sửa ảnh đen trắng với nghệ nhân Phạm Đăng Hưng ngoài Bắc và Nguyễn Hữu Qúy trong nam. Đây là hai bậc kz tài về việc sử dụng màu nước và màu sơn dầu để tô ảnh. Dẫu kỹ thuật này, ngày nay không còn thiết thực và được duy trì, nhưng chúng mang trong mình những chuyện động của một thời đại nhiều biến cố...”

(“Trích đoạn về làng Mỹ Lai trong cuốn MAKÉT 1”)

Theo lời kể của bác Nguyễn Trường Vỹ : “Bộ bút tô màu dầu, bút vẽ màu dầu này chủ yếu là để cho họa sĩ dùng. Chiếc bút lông này có hai nhiệm vụ: một là để sửa ảnh, hai là để tô màu. Thế thì ngày xưa một cái bức ảnh sau khi in phóng ra rồi thì mới đưa ra thợ. Thợ này gọi là Thợ Sửa Ảnh . Người ta dùng cái miếng kính đập vỡ (vì nó sắc) để người ta cạo ảnh.Ví dụ như bạn có cái nốt ruồi, không thích chẳng hạn, thì người thợ sẽ cạo nó đi rồi chấm bù vào một màu hợp với màu da. Họ coi đó là một phương pháp để sáng tạo .Để ra được một bức ảnh đẹp phải trải qua nhiều công đoạn lắm.

Riêng ngành ảnh, làm ở trong buồng tối, người làm sẽ như thầy phù thủy bởi một bức ảnh đẹp ngày xưa, 50% là người chụp còn 50% còn lại là ở buồng tối . Có một niềm tự hào của làng Lai Xá, đó là những bức ảnh do người làm chụp ra có thể lưu giữ được một trăm năm , không bị hỏng là bởi phải hiểu cái cấu tạo, cái chất liệu làm ra một bức ảnh. Sau này, ảnh không còn bền nữa một phần vì họ hợp tác xã, quốc doanh thì khi đó nó thuộc hợp tác xã, nó không còn của tư nhân nữa, Cái tính chất phục vụ nó không còn nữa, không còn cái sự tôn trọng dành cho bức ảnh , sự tôn trọng nó thấp, thành ra chất lượng thấp, ảnh nhanh hỏng. Ngày xưa các cụ làm một bức ảnh, để vào cái chậu , cứ để nước chảy vào , nó cứ chảy tràn ra, rồi khi nào sờ vào cái ảnh, nó không còn độ nhớt nữa , cái nhớt của thuốc , sờ bức ảnh thấy dít dít ở tay thì khi đó, bức ảnh đạt yêu cầu . Khi đó mới vớt ra rồi cho lên máy sấy rồi mới sấy. Cái ảnh sau này nó rất là nhanh hỏng, dễ bị mốc, ố vàng thì có thể là bức ảnh đó nó vẫn còn thuốc ảnh vẫn còn do chưa rửa sạch, chưa rửa kĩ . Cũng chính vì lẽ đó, các hiệu ảnh ngày xưa đều có con dấu, đều có kí hiệu hết. Cái bức ảnh người ta chụp vì thế mà coi như đó là cái tính trách nhiệm , vì vậy mà trên ảnh có đóng dấu nổi , họ cũng phải đăng kí bản quyền, đăng kí thương hiệu cả . Ngày xưa người ta cũng là người kinh doanh thôi, nhưng người ta làm việc rất là nghiêm túc .

Bây giờ mọi người chuyển hết sang máy kỹ thuật số, máy phim vẫn còn người chơi, nhưng chỉ là amater, chơi thôi chứ chủ yếu không phải là làm nghề. Nhưng mà cái nghề chơi photo này, nó là một cái nghề chơi cực kì tốn kém. Cực kì tốn kém. Tốn lắm lắm ý...”

Anh Quân(?) là người thiết kế cuốn sách này. Lý do anh chọn màu xanh lá cây là bởi ( mình chỉ nhớ được) anh bảo là vì màu xanh nó như kiểu màu của đèn giao thông, một cái màu của sự sẵn sàng. Lại là màu của sự tươi trẻ. Cuốn sách được tạo nên bởi hai thế hệ nhiếp ảnh. Một là các bác cao tuổi của làng Lai Xá, hai là nhóm chị Hà Trang.