Hanoi Dance Fest 2019 – đêm thứ hai: Cuộc truy tìm bản ngã và ý nghĩa của sự tồn tại

Viết bởi Út Quyên.

Ảnh và clip: Nguyễn Đức Tùng.

Bài đã được đăng tải trên Hanoi Grapevine ngày 07/07/2019.

Nếu như ba vở múa của đêm diễn đầu tiên trong Hanoi Dance Fest 2019 đem đến sự bất ngờ về cách các biên đạo và nghệ sĩ khai thác triệt để những yếu tố khác nhau để đưa tác phẩm của mình lên cao trào, thì ba vở múa “FeMale”, “Vòng lặp” và “Đa chiều” của đêm múa thứ hai sẽ khiến khán giả ngạc nhiên về sức gợi mở bất tận mà một tác phẩm múa đương đại có thể mang lại.

“FeMale” – James Sutherland: tôi là ai – và nếu vậy thì bao nhiêu?

Đêm diễn thứ hai mở màn bởi vở múa “FeMale”, một tác phẩm mang đậm chất duy lý kiểu Đức của biên đạo James Sutherland. Ngay từ cái tên vở múa, việc cố tình viết hoa hai chữ cái F và chữ M, ý đồ của biên đạo nhấn mạnh cuộc đấu tranh nội tại giữa tính nam (Male) và tính nữ (Female) trong một cá thể đã được thể hiện rất rõ ràng. Tác phẩm không nhằm khai thác đề tài đồng tính, mà chú ý hơn vào cuộc đấu tranh của cái “tôi” bên trong để tìm ra giới tính thật của bản thân mỗi người – cái nhiều khi không đồng nhất với giới tính về mặt sinh học.

Mọi yếu tố trong tác phẩm đều được đơn giản tối đa để phục vụ cho ý đồ chung. Các diễn viên không ăn vận cầu kỳ mà xuất hiện trên sân khấu trong chính trang phục thường ngày: sơ mi – quần âu; chuyển động trên sân khấu là sự kết hợp giữa vũ đạo hiện đại, những động tác đời thường và rất nhiều khoảng nghỉ; sự nhấn mạnh vào biểu cảm khuôn mặt; sự lặp lại nhiều lần của một số động tác múa nhất định, phần âm nhạc cũng lặp đi lặp lại một giai điệu với cùng một tiết tấu; thiết kế sân khấu đơn giản, không cần tới phông nền đạo cụ hay bất cứ hiệu ứng thị giác xa xỉ nào và ánh sáng không thay đổi trong suốt vở diễn tạo cảm giác về sự tiếp diễn liên tục và dai dẳng vừa âm thầm lại vừa quyết liệt của cuộc tranh đấu này.

Nếu đã có đấu tranh nam-nữ, nữ-nữ, thì hẳn cũng sẽ có đấu tranh nữ-nam, nam-nam. Vở múa chỉ có sự xuất hiện của ba diễn viên một nam, hai nữ phản ánh cuộc đấu tranh tính nam-nữ, nữ – nữ trong một con người, do đó không khỏi gây ra cảm giác chưa trọn vẹn và hụt hẫng cho khán giả. Biên đạo James Sutherland cho biết vở múa này chỉ là trích đoạn của một tác phẩm dài 40 phút với nhiều phân đoạn thay đổi về phục trang, âm nhạc, set-up sân khấu khác nhau nhằm đem đến cho người xem những sắc thái đa chiều và toàn diện hơn về sự đấu tranh nam-nữ, nam-nam và nam-nữ, nữ-nữ trong cùng một con người và mở rộng ra là giữa các cá nhân trong xã hội, và việc làm thế nào để tìm được cái ‘tôi’ chân chính của mình. Vấn đề đặt ra trong tác phẩm của James Sutherland gợi nhắc tới cuốn sách triết học nổi tiếng của tác giả Đức, Richard David Precht, đã được dịch sang tiếng Việt: “tôi là ai – và nếu vậy thì bao nhiêu?”. “Tôi là ai” dường như là câu hỏi xuyên suốt chiều dài lịch sử triết học Tây phương – mà gần đây cũng trở thành một vấn đề bức thiết trong xã hội Á Đông đang ngày càng bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa cá nhân phương Tây.

“Vòng lặp” – Xuân Lê: sự truy nguyên nguồn cội

Vở múa “Vòng lặp” của biên đạo kiêm diễn viên múa Xuân Lê cũng là phần một của một chùm tác phẩm dài hơn với chủ đề nguồn cội, và nó cũng gây hụt hẫng cho khán giả khi kết thúc – nhưng không phải vì cảm giác chưa trọn vẹn, mà bởi sự tiếc nuối không muốn rời khỏi thế giới thơ mộng và hoàn mỹ mà nghệ sĩ đã tạo ra. Lời giới thiệu về một tác phẩm kết hợp giữa múa và trượt patin của một biên đạo là chủ nhân của giải vô địch trượt patin nước Pháp và đứng thứ 6 giải vô địch trượt patin thế giới trước khi vở diễn được công bố đã gây nhiều tò mò và kỳ vọng nơi khán giả. Và Xuân Lê đã phông phụ lòng mong đợi, thậm chí còn vượt xa kỳ vọng, khi không chỉ đưa vào màn trình diễn của mình những tinh hoa của hai môn nghệ thuật nói trên, mà còn của nhiều môn nghệ thuật khác như xiếc, break-dance, và cả trượt băng nghệ thuật – tất cả đều được kết hợp với nhau nhuần nhuyễn, uyển chuyển như chính nhịp điệu của những vòng lặp bất tận anh tạo ra trên sân khấu.

Ngay khi đốm sáng đỏ đầu tiên xuất hiện trôi nổi trong không gian, và những chuyển động lăn, cuộn mình lặp đi lặp lại trên sàn sân khấu của nghệ sĩ bắt đầu, Xuân Lê đã đưa khán giả vào một thế giới siêu thực đầy mộng ảo mà từ đây mỗi người có thể xây dựng nên một câu chuyện cho riêng mình, không nhất thiết phải liên quan đến dòng tự sự của nghệ sĩ. Sự xuất hiện của yếu tố lửa là không thể chối bỏ bởi việc sử dụng ánh sáng và âm thanh giàu tính tượng hình. Những động tác chậm rãi trên sàn của Xuân Lê có thể hiểu là nước – theo mô tả về ý tưởng tác phẩm của anh, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể bắt đầu câu chuyện bằng một đêm dã ngoại bên lửa trại. Sự gặp gỡ của lửa và nước dẫn đến sự hình thành và phát triển của hành tinh, sự sống và con người ở những phần tiếp theo của vở múa, cũng có thể được hiểu như một chuyến độc hành vô định của người lữ khách.

Tiết tấu chậm rãi của chuyển động cơ thể của nghệ sĩ và âm nhạc được nhấn mạnh trong toàn bộ vở múa khiến cho cảm giác về thời gian và nhịp độ như bị kéo dài đến phi lý. Người xem rơi vào trong ảo giác về một thước phim slow-motion, nơi ngay cả cảm giác về trọng lực và quán tính dường như cũng bị bóp méo. Quả bóng xanh trên tay nghệ sĩ trong màn tung hứng như rơi chậm hơn so với tốc độ lẽ ra nó phải rơi. Quả cầu sáng lơ lửng giữa không gian như quay chậm hơn tốc độ vốn có của nó. Giữa nhịp điệu và chuyển động chậm chạp đó, mọi cảm xúc và ý thức về sự tồn tại, hiện hữu của vật chất đều được phóng đại.

Tiết tấu vũ điệu của “Vòng lặp” dễ gây liên tưởng đến những điệu múa Butō của Nhật Bản, tạo hình của diễn viên ở nửa sau vở diễn cộng thêm phần lời thoại bằng tiếng Nhật gợi ra một câu chuyện bi tráng của một samurai cô độc hơn là chủ đề ban đầu của tác phẩm về nguồn cội, về khởi nguồn của Trái Đất và sự sống, sự phát triển của vũ trụ và con người… như lời nghệ sĩ nói. Nhưng cái hay của múa đương đại chính là ở chỗ nó có khả năng đưa ra cho khán giả những hình dung, liên tưởng, và cảm xúc đôi khi khác xa ý đồ của nghệ sĩ, và nhờ thế mà tác phẩm có thêm những giá trị mới và sức sống vượt ra khỏi bối cảnh nó ra đời.

“Đa chiều” – Huy Trần: chất vấn bản chất của sự tồn tại

Huy Trần nói trong một bài phỏng vấn trước khi tác phẩm Đa chiều được công diễn: “Hãy tập trung vào 15 phút đầu tiên và bạn sẽ thấy câu trả lời ngay sau 15 phút tiếp theo!” (nguồn). Nhưng thật khó để làm theo lời anh khi tâm trí khán giả vẫn còn lơ lửng trong không gian mộng tưởng của vở diễn trước đó. Người xem sẽ có ảo giác rằng Vòng lặp chưa kết thúc khi thấy ba diễn viên múa trong tác phẩm đầu tiên của James Sutherland lại xuất hiện trong vở múa này, vẫn trong trang phục thường ngày và set-up sân khấu đơn giản. Cùng với sự tham gia của hai diễn viên nam mới, tưởng như cuộc đấu tranh tính nam và tính nữ trong mỗi cá nhân và giữa những con người lại tiếp tục diễn ra.

Âm nhạc đơn điệu, trầm đục và lạnh lẽo của phần đầu tác phẩm không tạo nhiều cảm xúc để khéo lại sự tập trung của khán giả. Mãi đến khi ánh đèn sân khấu mờ dần rồi tắt hẳn, khán giả bắt đầu vỗ tay vì tưởng vở diễn đã kết thúc thì tiếng nhạc lại vang lên, sự thú vị của “Đa chiều” mới được hé mở. Cảm giác bị đánh lừa khiến mọi sự chú ý đổ dồn lên sân khấu, và câu trả lời mà biên đạo Huy Trần nhắc đến ban đầu được tìm thấy khi khán giả nhận ra mình đang xem lại những vũ đạo của phần diễn trước đó, chỉ là ở một chiều ngược lại mà thôi. Lúc này, không chỉ từng chuyển động của diễn viên được soi xét kỹ càng mà cả các yếu tố ánh sáng, bố cục sân khấu, và âm nhạc đều được chú ý cao độ. Và người xem có thể sẽ sung sướng khi nhận ra cùng là những vũ đạo đó, nhưng khi âm nhạc thay đổi thì câu chuyện và cảm xúc mà tác phẩm mang lại sẽ hoàn toàn khác trước.

Có lẽ với vở diễn này, Huy Trần không hề muốn kể lại bất cứ một câu chuyện gì sâu xa, thay vào đó anh chất vấn bản thân sự tồn tại của múa (dance for dance sake) cùng vai trò và tác động qua lại giữa các thành tố trên sân khấu của môn nghệ thuật này. Thông qua đó khán giả được dịp chất vấn bản thân về tính đa chiều của sự tồn tại – một sự vật, sự việc có thực sự là cái mà ta đã thấy?

Có thể nói sự thành công của Hanoi Dance Fest 2019 không chỉ được tạo nên bởi sáu vở múa được trình diễn, mà còn là ở việc sắp xếp thứ tự, và phân chia các tác phẩm trong từng đêm diễn của nhà tổ chức. Mỗi một đêm diễn đều mang những sắc thái riêng, và tổng hợp lại, chúng đã để lại nhiều ấn tượng và dư vị tốt đẹp trong lòng người xem. Những khán giả yêu múa Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung có thể hy vọng và mong chờ sự tiếp nối của Dance Fest 2020 và những năm sau nữa.