Sự hủy diệt không mang lại cái chết

Cuối tuần vừa rồi tôi có dịp tham gia tour tham quan triển lãm “Bên kia Sự Hủy Diệt” do Heritage Space tổ chức. Triển lãm thuộc khuôn khổ Tháng thực hành nghệ thuật MAP 2019, giới thiệu tác phẩm của 15 nghệ sỹ đến từ 6 quốc gia khác nhau (trong đó có Việt Nam).

Với sự dẫn dắt của bạn Út Quyên (BTC), tôi và mọi người được biết thêm về cảm hứng chủ đạo của chương trình; về quá trình nghiên cứu, định hình và thực hành sáng tạo của mỗi nghệ sỹ qua những câu chuyện kể sinh động. Mỗi người bày tỏ một mối bận tâm nào đó, cùng với các chất liệu biểu hiện đa dạng … khiến tôi thấy rằng chủ đề “hủy diệt” hóa ra lại có thể gợi ra nhiều ý tưởng đến thế. Dường như sự hủy diệt ở đây không mang đến cảm giác về cái chết, ngược lại đó là dấu hiệu của những sinh sôi, khởi nguồn sau đó, của bản năng và sức mạnh sáng tạo trong mỗi người. Tựa như câu nói của Picasso “Sự thôi thúc được phá hủy cũng là sự thôi thúc được sáng tạo” (The urge to destroy is also a creative urge). Mà trong số đó, tôi có thiện cảm hơn cả với 2 tác phẩm: Buổi picnic lý tưởng (Fuyuka Shindo), Hoa tưởng niệm (Nguyễn L. Chi) bởi sự đơn giản về hình thức và thú vị về ý niệm của chúng.

Tôi đã ngay lập tức có cảm tình với “Buổi pinic lý tưởng” của Fuyuka Shindo: Tác phẩm tái hiện buổi picnic có thật từ nhà nữ nghệ sỹ tại Hà Nội đến Nghĩa trang Hợp Thiện, nơi dành cho những người đã mất vì nạn đói và chiến tranh những năm 44-45. Bởi tôi vốn dĩ thích đến nghĩa trang ở châu Âu, cũng như tôi đã từng đến công viên tưởng niệm nữ danh ca Đặng Lệ Quân ở Đài Loan – nơi những ca khúc cũ của bà vẫn được vang lên. Với tôi, những chuyến đi đó là sự tìm kiếm được an ủi, từ những người đã yên nghỉ. Còn Fuyuka, theo tôi biết cô xuất phát từ cảm giác tội lỗi bởi thời kỳ đó phát xít Nhật đã từng chiếm đóng tại Việt Nam. Tôi thích những cử chỉ của cô: Đi bộ - giống như trong đám tang chúng ta cũng đi bộ theo xe chở quan tài - việc đó khiến người tham gia cần chậm hơn, ở gần nhau hơn, cảm nhận được những thứ xung quanh rõ nét hơn. Cô còn bật nghe những bài hát dành cho người đi xa, không phải toàn những bài kháng chiến mà chúng ta quen thuộc, mà theo gợi ý của các bạn trẻ Việt có những bài xu hướng như “Trái tim em cũng biết đau” của Bảo Anh. Tôi không ở đó, để đi bộ, ăn uống hay nghe nhạc cùng cô và các bạn. Tôi trước đó còn không biết đến nghĩa trang Hợp Thiện. Nhưng khi nhìn tác phẩm tôi cảm nhận được bầu không khí nhẹ nhàng, có phần tươi trẻ. Khi đối diện với sự hủy diệt chưa hoàn toàn kết thúc (bởi còn nhiều nạn nhân chiến tranh) do thế hệ trước mình gây ra, Fuyuka đã chọn cách mở lòng bình dị và chân thành đến thế. Cho nên, với tôi, sự kiện này được gọi là tác phẩm, bởi nó mở ra một loại “trải nghiệm tưởng tượng” cho người xem, và dẫn nối đến những vùng cảm xúc và ý thức hệ rất cá nhân trong mỗi người.

Một tác phẩm khác cũng khiến người xem liên tưởng đến đám ma là “Hoa tưởng niệm” của Nguyễn L. Chi: Một vòng hoa được đặt nằm trên sàn. Tôi thích cách Chi dùng màu cho hoa: trắng – một màu rất “không” (thinh không, vô tận, chẳng có gì) và đỏ - một màu rất “có” (cội nguồn, sự sống, tràn trề). Hoa trắng là cúc tự nhiên, còn đỏ là vải nhân tạo. Theo thời gian, cúc sẽ úa tàn, và đó cũng là chủ ý của tác giả, bởi theo dòng tàn lụi từng giây từng khắc đó tác phẩm cũng biến đổi trạng thái theo và mang lại ấn tượng – trước hết về thị giác- khác cho khán giả. Ngoài ra, lúc mở đầu tour Út Quyên có nhắc đến phong trào “Happening” trong nghệ thuật đương đại: Khi tác phẩm không bất biến mà được sáng tạo ngay trong khoảng khắc. Tôi nhớ đến câu chuyện bức tranh tự hủy trong phòng đấu giá của Banksy, ngay khi được chốt bán bức tranh đã tuột khỏi khung tranh và tự cắt thành các mảnh (theo ý đồ của Banksy). Chiếc vòng hoa tự tàn này với tôi cũng là một kiểu “happening”, chỉ là mang tính thuận theo tự nhiên hơn. Tác phẩm này cũng ngầm nhắc đến thực trạng con người đã và đang chiếm đoạt tự nhiên như thế nào, để những bông hoa nở đẹp đẽ trở thành vật chết theo người chết. Một sự hủy diệt liên tiếp không đáng có, mà chúng ta cần phải nhìn nhận lại, hối lỗi và sửa chữa.

Những gì tôi viết trên đây chỉ là một lát cắt nhỏ của cả triển lãm. Thực tế là khi đi tour một vòng, và quay lại sau đó lúc gian phòng đã vắng vẻ hơn, tôi vẫn thấy mình rất hỗn độn khi đứng trước những tác phẩm này. Có lúc chúng khá là hiển ngôn, không cần nhiều suy đoán như “Sinh ra để chết” (Aya Momose), “Vô đề” (Hà Đào). Có lúc chúng khá thách thức để nhìn được tổng thể như “ba. lỗ. hồng” (In- Young Yeo), “Khoảng sân sáng” (Đặng Hồng Anh). Với mỗi hình mỗi vẻ, chúng đã cho tôi những gợi giải khác nhau về sự hủy diệt, mượn bóng dáng của cái chết để mang đến sự suy tư, trắc ẩn, hơi thở sáng tạo. Đẹp và tình. Nó tác động tới tôi đến độ, khi cô giáo tôi hỏi sắp tới em muốn học gì tôi bèn bảo em nhận ra mình đã học nhiều về thực hành sáng tạo mà chưa học về thực hành hủy diệt. Nghe xong cô giáo im lặng không nói gì. Chắc tôi phải giới thiệu cô đi xem triển lãm này để hiểu ý tôi hơn.

Chia sẻ của Lê Võ Thuỳ Dương, thành viên PAN.