Cảm nhận "Mở xưởng: ĐỪNG ĐỨNG"

Viết và ảnh bởi: Hoa Vu.

Chia sẻ ngày 21/7/2019.

Tiêu đề đặt bởi quản lý blog.

Trước tiên tôi bị ấn tượng bởi cái tên của sự kiện #Mở xưởng: ĐỪNG ĐỨNG trong dự án Tương Lai của Truyền thống nên đã quyết định tham dự. Cái tên tạo sự tò mò và thôi thúc tôi cần hành động gì đó, và có vẻ như mỗi khán giả tham gia sẽ có cơ hội tương tác với các tác phẩm.

Thú thực tôi cố để mình không tìm hiểu nhiều về sự kiện và cả dự án Tương lai của Truyền thống nên ngay từ lối vào của sự kiện tôi đã bất ngờ.

Bất ngờ thứ nhất là tôi đã dành thời gian để dõi theo các thông tin về dự án, hiểu được mệnh đề TLTT trong tên sự kiện là gì. Hoá ra đây là một dự án nghiên cứu, vận động và phát triển những giá trị truyền thống trong dòng chảy hiện đại, và đứng ở hiện tại để kết nối quá khứ và nghĩ ngợi cho mai sau. Đến đây tôi có chút hối tiếc vì đã không biết dự án sớm hơn. Bởi rằng, nếu tôi biết dự án ngay từ đầu chắc chắn tôi sẽ tham gia và trải nghiệm của tôi sẽ là một hành trình qua 3 nhà ga khác nhau. Không sao tôi là vị khách lên chuyến tàu này ở nhà ga số 3 và tôi sẽ trải nghiệm nó một cách khác.

Sau đó, ý nghĩ buổi triển lãm hôm nay là kết quả sau 4 tháng (từ tháng 03 đến 07/2019) thực hành nghệ thuật của 11 nghệ sĩ qua quá trình học hỏi, trao đổi cùng nghệ nhân truyền thống, những nghệ sĩ thực hành nghệ thuật đương đại giàu kinh nghiệm tại Việt Nam cũng thu hút tôi rất nhiều. Thật thú vị khi mỗi tác phẩm mang theo góc nhìn đồng thời của ba người: người nghệ nhân truyền thống, nghệ sĩ thực hành nghệ thuật đương đại và những nghệ sĩ trẻ - những người cùng thế hệ với tôi.

Linh Trang và ba bức hoạ sơn dầu về người phụ nữ “điện ảnh”

Điểm khởi đầu trong hành trình “Đừng đứng” của tôi là chùm 3 bức tranh sơn dầu trên toan của Nguyễn Linh Trang. Sự ngẫu nhiên đã đưa tôi đến với 3 tác phẩm này bởi lúc đó, khu vực trưng bày ấy là nơi duy nhất trong khán phòng chưa có khán giả nào đang đứng.

Những đường nét đậm, mạnh mẽ khối màu nguyên chất lại diễn tả những nét yếu mềm và thân phận của người phụ nữ xưa trong mối tương quan với văn hoá truyền thống. Đây là các tác phẩm hội hoạ nhưng tôi thấy rõ tính sắp đặt - bố cục của điện ảnh trong đó và những cảnh rất đặc trưng mỗi khi nghĩ tới người phụ nữ xưa được khắc hoạ trong phim Việt.

Và đúng như chia sẻ Linh Trang lấy cảm hứng từ điện ảnh. Điều này dẫn tôi tới suy nghĩ: những người trẻ hiện đại như chúng tôi sinh ra đã biết đến phong trào nữ quyền, bình đẳng giới, con gái phần nào được giáo dục để ý thức về tiếng nói cá nhân của mình thì phim ảnh như là một kênh thông tin hữu hiệu để chúng tôi hiểu về cuộc sống của những người bà, người mẹ và thời của họ và hiểu hơn câu nói họ thường nói với tôi: Thời bà khổ lắm, thời nay các con sướng biết bao nhiêu!

Hải Yến – Cuộc chu du của Cốm “giữa những dòng mùa”

Triển lãm bố trí phía trên cùng, bên trái và bên phải của sân khấu chính là hai tác phẩm tranh vẽ, nên tiện đường sang ngang, tôi rẽ tới chùm tranh vẽ của Ngô Thị Hải Yến.

Nếu ba bức hoạ của Linh Trang với tôi là góc nhìn của cô gái bắt đầu trưởng thành thì Hải Yến kể tôi nghe câu chuyện của một bé gái hồn nhiên, trong trẻo, yêu thiên nhiên và những câu chuyện lịch sử truyền thuyết mà bà, mẹ thường kể.

Những bức vẽ chì hay màu nước hiện lên dung dị và đáng yêu về câu chuyện của Cốm và chú nghê. Trẻ con thì luôn đáng yêu cùng thế giới tưởng tượng, suy tư không bị giới hạn hay chất chứa những hàng rào định kiến bởi thế lần lươtj qua mỗi trang vẽ tôi cảm thấy giữa ngày hè Hà Nội oi ả mà bỗng nhiên mình được tưới mát bằng những tươi sang nhẹ nhàng này. Những suy tư như “Hôm qua, có một ngôi chùa mới nhường chân cho một ngôi chùa mới” trong câu hỏi của trẻ thơ gợi lên những nỗi buồn trong tôi. Những nỗi buồn này lên tiếng nhè nhẹ, được sẻ chia nhưng không u uất nhưng gợn trong long rất nhiều. Phải chăng những điều đẹp đẽ xưa cũ chỉ có thể nằm lại ở ký ức và trong những câu chuyện bà kể thay vì một ngày cuối tuần, ba mẹ dắt con đến tận mắt, khám phá và trầm trồ?

Chùm các tác phẩm của Hải Yến có phần tranh vẽ và câu chữ đề từ rất hay và được đánh số thứ tự. Tôi lựa chọn xem các bức tranh không theo thứ tự bởi mỗi bức tranh có thể đứng riêng, thành một lát cắt riêng không cần theo trật tự. Đường dây kết nối chình là cảm xúc và sắc màu. Nhưng sẽ bất ngờ, nếu bạn trải nghiệm như tôi, khi đọc đến hai trang giấy viết tay thì bạn nhận ra những đề từ ở mỗi bức tranh có thể hợp nhất thành một bài thơ chứa những tâm tình của một Hải Yến, một Cốm trong trẻo.

Ngô Thu Hương – Những mẩu đối thoại

Tôi ngồi xuống một chiếc ghế nhìn qua một tủ kính hình ảnh và dõi theo những hình ảnh phản chiếu trên bức tường. Bằng việc sử dụng những tư liệu hình ảnh, Thu Hương đã tái tạo và kể câu chuyện riêng của mình về người phụ nữ trong tính từ “truyền thống”.

Những hình tượng đóng đinh “kinh điển” với người phụ nữ xưa như e ấp, dịu dàng, biết chăm lo cho gia đình, đức tính hy sinh…đã hiện hữu rất sống động và rất “nữ tính”. Không gồng mình để làm nên một thông điệp mang tính tuyên ngôn, một video hình ảnh nhẹ nhàng nhắc nhớ ta về cái vỏ bọc, mỹ từ bủa vây nên thân phận người phụ nữ.

Tôi thấy người phụ nữ xưa trong truyền thống thật đẹp và buồn.

Trần Minh – Khi “dịch chuyển” xê dịch cùng xẩm

Ôi! Tôi đã bị “vướng” vào video này để cảm xúc được xê dịch một cách tự nhiên và chân thật nhất. Đeo tai nghe và tôi chăm chú xem liền một mạch 3 lần liền video “Vướng” có cấu trúc ba đoạn của Trần Minh. Những động tác múa của Minh với tôi là những dịch chuyển, tôi chăm chú, tôi dễ chịu và tôi thích thú được lắng nghe cậu ấy “giao tiếp” bằng múa.

Scene 1: Ban ngày

Đại lộ giao thông đông đúc trong quanh cảnh của những ngôi nhà ống và tấp nập xe máy. Trên vỉa hè, người múa chuyển động. Người múa ở giữa và trung tâm. Phía sau người múa, xe cộ động đậy liên hồi, người đi bộ lướt qua vụt trôi như một cơn gió. Phía trước cậu là tôi, là những khán giả chăm chú nhìn người múa. Và chúng tôi ngập trong âm thanh xe cộ ồn ã.

Secne 2: Ban đêm

Những ô cửa kính sáng đèn của những toà cao tầng đang soi mình trong chiếc gương khổng lồ là mặt nước. Đêm tĩnh mịch. Người múa chuyển động cùng xẩm. Tiếng xẩm nhịp điệu, chuyển động. Cả hai hoà vào nhau dịu dàng rồi lại lạnh lùng tách ra nhau, cứ tiếp bước ra bước vào chung một khung cảnh. Những thanh âm này nhắc tôi về hình ảnh người ca nương cất tiếng xẩm trong đêm Tây Hồ mờ sương.

Scene 3: Là sáng sớm tinh mơ hay chiều muộn lặng lẽ?

Dưới mái hiên bằng tôn và phía trên những nhà ống. Dây điện vắt ngang. Người múa chuyển động.

Không tiếng động. Chỉ có tiếng múa lặng thing rơi vào không gian. Người múa trở nên vô hình và lầm lũi. Chỉ có múa dịch chuyển bước đi không tiếng động.

Có lúc tôi như thấy mình ở trong khung hình, là một con cú vọ đậu quanh người múa, lặng lẽ dõi theo màn trình diễn này. Có lúc tôi đứng yên trước khung hình, nhưng tâm trí tôi đã ngược về quá khứ, vụt trở lại hiện tại và trôi lửng lơ.

Trần Minh múa như những con sóng đưa tôi vào bờ rồi lại hướng ra biển. Tôi cảm thấy mình được lắng nghe những câu chuyện bận bịu của phố thị ồn ào rồi ngân nga, thả lỏng mình trong tiếng xẩm và dễ chịu, khoan khoái thưởng thức sự trầm lặng sau cùng.

Tuấn Nị - “Cải” thì “lương” thế nào

Tôi đã nghe liên tục 2 lần liền tác phẩm Cải lương thể nghiệm này. Khi âm thanh trong vắt, tiếng hát ngân nga như phát ra từ một khán phòng, có lúc âm thanh cảm tưởng như phát ra từ những hành khách trên cỗ xe đi về tỉnh lị đông đúc qua đường gồ ghề, kế tiếp âm thanh lại là sự pha trộn của khung cảnh hai căn phòng một phòng bật nhạc trẻ beat xập xình và kế bên là người hang xóm già nghe bản cải lương…

Bản âm thanh gợi nhắc tôi rằng âm nhạc là sự hoà quyện của vô vàn thanh âm: thanh âm của nhạc cụ, thanh âm của tiếng ca và cả thanh âm của thực tại sống hỗn loạn.

Tôi cứ dựng tai mình nghe, nghe bằng bản năng để mặc cảm xúc thế nào thay vì lý trí, đong đếm kĩ thuật. Và cảm xúc của tôi thì không mạnh mẽ, hay thờ ơ, tôi cứ chăm chú nghe và nghe.

Những mảnh ghép sắp đặt

Triển lãm có những tác phẩm sắp đặt nhưng trong không khí đông đúc, tôi không được bình tâm lắng nghe và quan sát. Nhưng tôi rất thích ý tưởng và cách thực hiện tác phẩm của La Mai, với tôi sự diễn đạt những cảm xúc sau khi đón nhận một điều gì đó thật miên man về không gian và thời gian. Một cuốn sách bạn đọc, một bộ phim bạn xem có thể trở đi trở lại với bạn nhiều lần, ở mỗi giai đoạn, tuổi và vốn sống bạn sẽ đón nhận, và khám phá ra những ý nghĩa khác nhau. Và tôi biết có người cả cuộc đời họ có thể mô tả bằng tính từ là một cuốn sách, một bộ phim. Bởi vậy La Mai quyết sống chung với Xuý Vân và khám phá rất nhiều điều mới và điều riêng cho chính tác giả và ngay cả tôi. Tôi thấy lạ lùng và sự lạ lùng ấy rất thú vị với tôi.

Bình thường tôi rất quan tâm đến văn hoá, những nét truyền thống nhưng xem xong triển lãm tôi không tự đặt ra cho mình những câu hỏi vĩ mô và bài học kiểu như mình cần hành động, mình cần thay đổi và bảo tồn truyền thống thế nào. Tôi chỉ hiện hữu một ý nghĩa: Như một dòng chảy, truyền thống cũng cựa mình trong cuộc sống và có thể tìm thấy và hiện hữu qua rất nhiều điều và nhiều cách. Đặt truyền thống trong một căn phòng bốn bức tường và giáo điều chỉ là ngôi mộ linh thiêng. Hãy coi truyền thống là một cái cây cần được gieo hạt, ươm mầm, vun xới và chăm sóc để xanh tươi. Tôi sẽ làm những việc nhỏ bé, xuất phát từ chính yêu thích của mình và nhiều việc nhỏ bé của rất nhiều người sẽ làm truyền thống phục hồi lại sức sống màu xanh.

Ngày hôm nay tại Đừng Đứng, tôi đã thấy rất nhiều những cách nhìn và làm sống lại truyền thống bằng chính công việc của những nghệ sĩ đa dạng từ video, tranh vẽ, phim tài liệu, sắp đặt…gợi nhớ tới xẩm, chèo, điện ảnh, cải lương… Tôi cũng như bao khán giả từ bác gái trung niên, nhiều bạn trẻ thế hệ Y và cả những bạn nhí đã rất vui vẻ, khám phá những câu chuyện kể về truyền thống. Với riêng tôi, Truyền thống hay hiện đại thì tất cả cũng hướng về kết nối và mệnh đề của tương lai là tiếp tục giữ kết nối với những giá trị đẹp.

Một số hình ảnh từ sự kiện:

Có hai sân khấu, một sân khẩu biểu diễn của ba nghệ sĩ và một sân khấu của hai bạn nhí vừa theo dõi vừa say sưa pha trò cùng nhau.